به جرات می‌توان ادعا کرد نمایشگاه کتاب فرانکفورت بزرگ‌ترین رخداد صنعت کتاب و نشر در جهان است که هر سال اواخر مهرماه با حضور ناشران بزرگ و کوچک، هنرمندان، تاجران صنعت نشر و علاقه‌مندان به کتاب برگزار می‌شود. این نمایشگاه در سه روز ابتدایی فقط  پذیرای خبرنگارها، اهالی کتاب و نشر و تاجران عرصه‌ی کتاب است. اما در دو روز آخر مردم عادی هم می‌توانند از نمایشگاه بازدید کنند و کتاب بخرند یا در برنامه‌های مفرحی که در کنار نمایشگاه برگزار می‌شود شرکت کنند.

یکی از ویژگی‌های نمایشگاه امسال حضور پررنگ‌تر تکنولوژی و ایده‌های نوآورانه بود. حتی سالنی وجود داشت برای هنرمندان و ایده‌ها و اختراعات خلاقانه‌شان. مهمان ویژه‌ی نمایشگاه امسال هم که هلندی ها و فلاندری‌ها (هلندی‌های بلژیک) بودند حضور هنرمندانه‌ و خلاقانه‌ای داشت. آن‌ها سالنی بزرگ ترتیب داده بودند که کف آن از آجرهای سفالی تشکیل شده بود و دور تا دور سالن را پارچه‌های نازک آبی و سفید احاطه کرده بود تا بودن کنار دریا را برای حاضران تداعی کند. در بخشی از سالن کارگاه اجرای زنده‌ی طراحی جلد کتاب برپا شده بود که استقبال قابل‌توجهی از آن به عمل آمد. از دیگر ابتکارات مهمان ویژه‌ی نمایشگاه نمایش پوسترهایی از اتاق کار نویسنده‌ها بود. همچنین آن‌ها غرفه‌هایی برپا کرده بودند به نام «دکترِ کتاب». شما می‌توانستید مشکلات خود را با کارشناس حاضر در این غرفه‌ها مطرح کنید و او به شما کتاب‌های مناسب و مفیدی را معرفی می‌کرد تا مشکلات شما حل شود.

ناشران الکترونیک و نوآوری‌های دیجیتالی

اگرچه هنوز هم در آلمان مردم کتاب کاغذی را به ای‌بوک‌ها ترجیح می‌دهند اما ویژگی‌ها و امکانات وسوسه‌انگیز کتاب‌خوان‌های الکترونیک و ای‌بوک‌ها روز به روز بر تعداد کسانی که کتاب الکترونیک مطالعه می‌کنند می‌افزاید. در همین راستا شرکت‌های بسیاری سعی دارند با نوآوری‌های ویژه‌ای جایشان را در بازار کتاب‌های دیجیتال باز کنند. در اینجا سعی داریم به طور مختصر به برخی از این ایده‌های نوآورانه که در نمایشگاه امسال ارائه شدند، اشاره کنیم.

Parallel Texts Reader

این اپلیکیشن امکان خواندن موازی کتاب‌ها را در دو زبان برای خواننده فراهم می‌کند. مثلا اگر شما کتابی به زبان آلمانی داشته باشید، می‌توانید هرجای کتاب را که متوجه نشدید متن را به انگلیسی تغییر دهید و دوباره آن بخش را بخوانید. این اپلیکیشن که بیشتر برای یادگیری زبان طراحی شده امکانات فراوانی در اختیار خواننده می‌گذارد. مثلا می‌توانید پاراگرافی را مشخص کنید تا آن را به شکل صوتی و با تلفظ‌های صحیح گوش بدهید. در حال حاضر، این اپلیکیشن بیشتر زبان‌های اروپایی را پوشش می‌دهد.

BooXtream

خیلی از خودناشر‌ها نگران این مسئله هستند که مردم به جای خریدن ای‌بوک‌‌های ناشران آن‌ها را بین خودشان دست به دست کنند. در حال حاضر، ناشران الکترونیکی از DRMها برای محافظت از ای‌بوک‌ها استفاده می‌کنند. استفاده از DRM خیلی برای کاربران عادی آسان نیست و اشکالات فراوانی دارد. اما BooXtream نوعی محافظ برای ای‌بوک‌ها طراحی کرده که هم استفاده‌ از آن آسان است و هم می‌تواند ای‌بوک‌ها را برای خواننده‌ها شخصی‌سازی کند. مثلا اسم هر خواننده در ای‌بوک خریداری شده درج می‌شود.

iClassics Collection

ابداع‌کنند‌گان این پروژه معتقدند ادبیات باید خودش را به‌روز کند و تکامل پیدا کند. امروزه مردم به تصاویر، عکس‌های متحرک و صدا عادت کرده‌اند، ولی از هیچ کدام از این‌ها در ای‌بوک‌ها خبری نیست. برای همین، آن‌ها سعی کرده‌اند در اپلیکیشن‌شان ادبیات را با هنر، تکنولوژی، تصویرگری، انیمیشن و موزیک تلفیق کنند. در حال حاضر، مجموعه‌هایی از نویسنده‌های مشهور و غالبا در ژانر ترسناک و هیجان‌انگیز  در این اپلیکیشن وجود دارد. با ورق زدن صفحات، شما وارد دنیایی می‌شوید که انیمیشن، تصویر، موزیک و متن تجربه‌ای بی‌نظیر برای‌تان ایجاد خواهد کرد که نه در کتاب‌های دیگر آن را خواهید یافت و نه در بازی‌ها و فیلم‌ها. 

Ridero

ریدرو به خودناشر‌ها کمک می‌کند با کمک اپلیکیشن‌اش بدون نیاز به آشنایی با پیچیدگی‌های انتشار کتاب، اثرشان را صفحه‌بندی، ویرایش، چاپ و توزیع کنند. این اپلیکیشن حتی در طراحی جلد، تبلیغات و فروش نیز به یاری نویسنده می‌آید و حق‌تالیف را به طور کامل به نویسنده می‌پردازد. بیشتر ناشران تنها ۱۵ تا ۳۰ درصد به نویسنده‌ها حق‌ تالیف می‌دهند و ممکن است نتوانند نویسنده را در زمینه‌ی صفحه‌بندی، طراحی جلد، ویرایش،  تبلیغ و توزیع راضی کنند. این اپلیکیشن این فرصت را به نویسنده می‌دهد که خودش دست به کار شود و به صورت مستقیم با خواننده ارتباط برقرار کند. کتاب‌ها به صورت ای‌بوک و کاغذی قابل انتشار هستند. البته Ridero فقط محدود به اپلیکیشن نیست و در هر زمینه‌ای، مثل ویرایش یا طراحی جلد، کارشناسانی دارد که می‌توانند به نویسنده‌ها مشاوره دهند.

WIZAR TECH

امروزه نسل‌های جوان‌  مرتب با رسانه‌های تصویری سر و کار دارند و شاید نظرشان به کتاب‌ها و وسایل آموزشی قدیمی جلب نشود. اپلیکیشن ویزار با بهره‌گیری از تکنولوژی واقعیتِ افزوده (َAR reality) و ادغام آن با کتاب‌های چاپی به جای بهره‌گیری از تکنولوژی برای دور کردن جوان‌ها از کتاب‌های چاپی، سعی دارد آن‌ها را به سمت خواندن این کتاب‌ها بکشاند. اما تکنولوژی واقعیت افزوده چیست؟ فرض کنید در گوشی‌هوشمند‌تان مشغول خواندن یک کتاب درسی شیمی هستید. به ساختار شیمیایی یک مولکول پیچیده می‌رسید که به صورت تصویری دو بعدی در متن قرار داده شده. در واقعیت این موکول سه بعدی‌ست و زوایا و جای‌گیری اتم‌ها در ساختار آن اهمیت دارد. حال اگر این کتاب تکنولوژی واقعیت افزوده داشته باشد، روی صفحه‌ی نمایش‌تان تصویری سه بعدی از آن ساختار شیمیایی را می‌توانید مشاهده کنید و در جهت‌های مختلف آن را بچرخانید. حالا فرض کنید در کتاب‌های درسی یا در داستان‌ها و کتاب‌های هیجان‌انگیز اضافه شدن تصاویر سه بعدی چقدر می‌تواند به فهم و لذت بردن از آن کتاب کمک کند.

Jellybooks

موسس Jellybooks در یکی از سالن‌های بین‌المللی نمایشگاه کتاب فرانکفورت در مورد نحوه‌ی کارها و دست‌آوردهایشان برای علاقه‌مندان صحبت کرد و البته به نکات زیادی در رابطه با بازاریابی کتاب و مخاطبان کتاب‌ها اشاره کرد. ایده‌ی خلاقانه‌ی Jellybooks اضافه کردن برنامه‌ای به ای‌بوک‌ها است که هم به نفع ناشران و نویسنده‌هاست و هم خواننده‌ها.

وقتی عضو این سیستم می‌شوید، می‌توانید یک سری کتاب را به صورت مجانی بخوانید. حتی ممکن است به کتاب‌هایی دسترسی پیدا کنید که هنوز به‌صورت رسمی منتشر نشده‌اند. در عوض شما هم اطلاعات مطالعه‌تان را در اختیار جلی‌بوکس قرار می‌دهید. شما این کار را با فشردن یک کلید ساده در انتهای هر فصل از کتاب انجام می‌دهید. جلی‌بوکس این اطلاعات را تحلیل می‌کند و تازه کار از این جا آغاز می‌شود. اما تحلیل داده‌های مطالعه‌ی یک کتاب چه سودی برای خواننده، ناشر و نویسنده دارد؟

در گذشته، ناشران و نویسنده‌ها هیچ سرنخی نداشتند تا بفهمند چه تعداد از کتاب‌هایی که فروخته‌اند واقعا خوانده شده؟ چقدر طول کشیده تا این کتاب‌ها خوانده شوند؟ خواننده‌های این کتاب از چه جنسیت یا قشری هستند؟ آیا حاضرند این کتاب را به دیگران هم توصیه کنند یا هدیه دهند؟ طرح جلد کتاب چقدر در فروش و خوانده شدن کتاب کمک کرده است؟ چه تعداد از خواننده‌ها بعد از خواندن چند صفحه‌ی اول از خواندن دست کشیده‌اند؟ کسانی که کتاب را نخوانده‌اند چه دلایلی داشته‌اند؟ آیا این کتاب بیشتر صبح‌ها قبل از رفتن به محل کار خوانده می‌شود یا آخر هفته‌ها؟ آیا خواننده‌ها دل‌شان می‌خواهد باز کتابی شبیه به آنچه خوانده‌اند مطالعه کنند؟ ژانر مورد علاقه‌شان چیست؟

Jellybooks  با جمع‌آوری اطلاعاتی که از کاربران می‌گیرد می‌تواند به همه‌ی این سوال‌ها پاسخ دهد. این پلی بین خواننده و ناشر یا خواننده و نویسنده است تا ناشر بداند خواننده چه نیازهایی دارد و چطور باید برنامه‌ریزی و تبلیغ کند و کتاب مناسب را به خواننده‌ برساند. نویسنده هم اطلاعات فراوانی به‌دست می‌آورد. مثلا می‌تواند بفهمد چه افرادی از چه قشری کتابش را بیشتر مطالعه می‌کنند، یا اگر درصد زیادی از افراد بعد از خواندن فصل اول کتاب را کنار گذاشته‌اند، نویسنده می‌تواند در مورد علت آن فکر کند یا اگر مناسب دید تغییراتی در قسمت‌های ابتدایی کتاب بدهد.

خواننده هم علاوه بر مطالعه‌ی کتاب‌ها به صورت مجانی سود زیادی از این برنامه می‌برد. به‌طور کلی، در درازمدت این برنامه می‌تواند باعث افزایش کیفیت کتاب‌های منتشر شده شود. چون قبلا ناشر ارزیابی درستی از این دارد که خواننده‌ها چه کتاب‌هایی را دوست دارند. همچنین شما می‌توانید تقویمی از عادت‌های مطالعه‌تان داشته باشید. چه زمان‌هایی بیشتر مطالعه کردید؟ حین خواندن کتاب چقدر وقفه ایجاد کردید؟ آیا مرتب حواستان پرت می‌شد یا حسابی جذب کتاب شدید؟ همچنین می‌توانید مدل خواندن‌تان را بفهمید و آن‌را با مدل مطالعه‌ی دیگران مقایسه کنید و ارزیابی بهتری از خودتان و علاقه‌مندی‌هایتان داشته باشید.

خلاصه آن که در این سیستم هم خواننده سود می‌برد و هم نویسنده و ناشر. داده‌ها نیز با موافقت خواننده ارسال می‌شود و خبری از  ردیابی مخفیانه نیست. مثلا آمازون اطلاعات مطالعه‌ی خواننده‌ها را بدون اجازه از آن‌ها از طریق کیندل دریافت می‌کند و مبنای بازاریابی خود قرار می‌دهد و این اطلاعات را در اختیار ناشران و نویسنده‌ها هم قرار نمی‌دهد.

*این مطلب را محمد جابری، نویسنده، از نمایشگاه کتاب فرانکفورت امسال برای انتشارات نوگام تهیه کرده است.

*عکس از سایت نمایشگاه، عکاس: Marc Jacquemin