آیا شماره استاندارد بین‌المللی کتاب (شابک) در روزگار آمازون، ای‌بوک‌ها و مقوله نویسنده-ناشر پابرجا می‌ماند؟

از دهه ۷۰ میلادی، شابک به‌عنوان مهم‌ترین سیستم هویتی کتاب‌ها عمل کرده است. کتاب‌فروشی‌ها، عمده‌فروشی‌ها، شبکه توزیع، کتاب‌خانه‌ها و سازمان‌های تجاری و دانشگاهی برای سفارش، فهرست کردن کتاب‌ها و انبارداری به این سیستم متکی هستند. ناشرها هم از شابک برای کمک به مدیریت همه مراحل تولید کتاب استفاده می‌کنند، از سفارش کتاب گرفته تا طراحی و تولید آن.

شابک همان‌طور که هویت ناشر کتاب را مشخص می‌کند، عنوان کتاب، چاپ و فرمت‌اش را هم مشخص می‌کند. در بعضی کشورها گرفتن شابک مجانی است و در بعضی کشورها باید برای گرفتن آن بهایی پرداخت. تعداد اعداد شابک در زمان به‌وجود آمدن‌اش ۱۰ شماره بود که در سال ۲۰۰۷ به ۱۳ شماره افزایش پیدا کرد. این روزها بحث کاربرد شابک در دنیای جدید است، به‌خصوص در مورد کتاب‌های الکترونیکی. برای فهم این موضوع با استلا گریفیث، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی شابک، صحبت کرده‌ایم که بر کار این سیستم در جهان نظارت می‌کند.

از آن جا که شابک به پنجاهمین سالگردش نزدیک می‌شود، آیا فکر می‌کنید هنوز هم کارآیی دارد؟

شابک برای هویت بخشیدن به شکل‌های دیگر کتاب، مثل کتاب‌های شنیداری، کتاب‌های الکترونیکی، نقشه‌ها و تولیدات چند رسانه‌ای هم استفاده می‌شود، با این که تمرکز اصلی‌اش بر کتاب‌هایی است که به‌صورت سنتی منتشر می‌شوند. زمانی که شابک پا به عرصه وجود گذاشت، اقتصاد دیجیتالی مقوله‌ای غیرقابل تصور بود، اما ایده جهانی و منحصر به‌فرد تعیین کردن هویت برای کتاب‌ها که بتواند به کنترل انبار کمک کند و تبدیل به بارکدی بشود که با کمک آن بتوان تحلیلی از فروش ارائه داد به‌سرعت ثابت کرد که طراحی شابک ارزش‌اش را داشت و در همه جهان خیلی زود به کار گرفته شد. در حال حاضر، ۱۵۰ شعبه ملی و منطقه‌ای وجود دارد که خدمات شابک را به ناشرها ارائه می‌دهد و از استفاده از شابک در بیش از ۲۰۰ کشور جهان حمایت می‌کند.

در چرخه امروزی تولید دیجیتال، با وجود چند بازیگر غالب در این حوزه، شابک نقش مهمی در حمایت از تنوع بازی می‌کند، آن هم به این صورت که ای‌بوک‌ها را از طریق تولید کننده‌های متنوع‌تری عرضه می‌کند و از این جهت ای‌بوک‌ها بیشتر در دسترس قرار می‌گیرند.

بحث زیادی وجود دارد که آیا شابک به کار ناشران کوچک یا نویسنده-ناشرها می‌آید یا نه.

این کاملا به خواسته‌های ناشران کوچک بستگی دارد. اگر می‌خواهند به عنوان ناشر دیده شوند و کنترل مسائل در دست خودشان باشد، شابک به کار می‌آید. با گرفتن شابک در واقع ناشرها به خودشان این حق را اعطا می‌کنند که به‌عنوان ناشر شناخته شوند. شابک به ناشر انعطاف بیشتری می‌دهد و اجازه می‌دهد که کتاب‌‌اش را کنترل کند.

بدون شابک، نمی‌توان در کتاب‌خانه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی ثبت شد.

آیا فکر می‌کنید جایگزینی برای شابک پیدا شود؟

تا وقتی مقوله‌ای به اسم چاپ در کار است، جایگاه شابک کاملا امن است. هیچ کاندیدای قطعی هم برای جایگزین شدن به جای شابک وجود ندارد. دیجیتال قطعا مقوله متفاوتی است. شابک همان‌جور که در مورد کتاب‌های چاپی جواب داده، در مورد کتاب‌های الکترونیک هم به کار می‌آید. جایگزین‌های دیگری وجود دارد. آمازون سیستم شماره‌گذاری خودش را دارد که کاملا شیوه دیگری است و جایگزینی هم برای شابک محسوب نمی‌شود، یعنی عددی نیست که بتوان در زنجیره عمومی تولید از آن استفاده کرد، فقط در چاردیواری آمازون قابل استفاده است.

این روزها محتوا به شیوه‌های مختلفی فروخته می‌شود. در حال حاضر، این کار امکان‌پذیر است که بخش‌های مختلف کتاب را جدا جدا فروخت، مثلا فروختن فقط یک فصل از کتاب. نکته‌ای هم که در مقام ناشر باید بدانید این است که برای هر کدام از این محتواها، اگر قرار است وارد چرخه تولید شود، شابک جداگانه‌ای باید تنظیم کرد. ناشرها از این می‌ترسند که برای محتوایی که به‌شکل‌های مختلف تولید و به بازار عرضه می‌کنند، شابک‌های مختلف داشته باشند. اما اگر برنامه ناشرها این است که محصول‌شان حضور متنوع‌تری داشته باشد، احتیاج دارند که هر کدام از این محصولات هویت خودشان را داشته باشند.

درک غلطی وجود دارد که بعضی گمان می‌کنند شابک عدد جادویی است و اگر آن را در صفحه حق مولف یا پشت جلد کتاب چاپ کنند، فروش کتاب را تضمین می‌کند یا باعث بالا رفتن پرستیژ کتاب یا کیفیت‌اش می‌شود. در حقیقت، این فقط شروع داستان است، شابک خشت اولیه ساختمانی است برای به‌وجود آوردن پروفایل فراداده‌ای کتاب، بازاریابی و بعد تسهیل کردن فرآیند سفارش و تحویل کتاب.

آنچه خواندید، بازنویسی و ترجمه این مصاحبه است.