آوازهای زیرزمین

درباره این کتاب

هفت نکته درباره آوای زیرزمین

یک: بنا نبود آوازهای زیرزمین کتاب مستقلی باشد. می خواستم سه کتاب درباره سه گروه موسیقی راک ایرانی در بیاورم، به نظرم آمد که بهتر است در مقدمه نخستین کتاب مطلبی پژوهشی درباره موسیقی راک در ایران بنویسم. تقریبا سه تا پنج گروه مهم قبل از انقلاب و حدود هفت هشت گروه مهم در دهه هفتاد و هشتاد خورشیدی وجود داشت که مروری بر آنها لازم بود. وقتی شروع به کار کردم دیدم که کار عمیق‌تر و جاندارتر از آن است که گمان می‌کردم. تعداد گروه‌های راک و راک اندرول قبل از انقلاب به ۳۰ تا ۴۰ گروه می‌رسید و لازم بود جز معرفی این گروه‌ها شرایط پیدایی و نحوه حضور اجتماعی و مخاطبان آنها و محتوای کارهاشان بررسی شود و تازه این فقط مقدمه پیدایش این گروه‌ها بود. اتفاق واقعی که نام موسیقی راک را معنی دار می‌کرد، اتفاقی بود که در دهه هفتاد تا هشتاد و بعد از دوران اصلاحات ایجاد شده بود که عملا موجب شده بود صدها ترانه ساز و نوازنده و آهنگسرا و خواننده بیش از پنجاه گروه جدی موسیقی راک را ایجاد کنند. در مقابل اتفاقی که در دهه هشتاد رخ داد، موسیقی راک دهه چهل و پنجاه قبل از انقلاب ایران شوخی است. همین بود که تصمیم گرفتم مقدمه ای دویست صفحه‌ای بر کتابی ۳۰۰ صفحه‌ای بنویسم. ولی وقتی کار را آغاز کردم دیدم اصلا یک کتاب دویست صفحه‌ای اندازه واقعی این اتفاقات نیست. دوست ناشر من پیشنهاد کرد که این کتاب اثری مستقل بشود، در حقیقت کتابی در بررسی تاریخ موسیقی راک ایران. متن اولیه کتاب را دو سه باری بازنویسی کردم، وقتی اسناد و مدارک و منابع هم معرفی شد، حجم کتاب به یک کتاب ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ صفحه ای نزدیک شده بود. اولین کتاب به زبان فارسی که تلاش می‌کرد موسیقی را به عنوان یک موضوع اجتماعی و یک رسانه ببیند و تاریخ آن را بررسی کند.

دو: نام کتاب را گذاشتیم آوازهای زیرزمین، به نوعی این گروه‌ها غالبا خصلت گروه زیرزمینی را دارند. گروه های زیرزمینی در موسیقی، گروه‌هایی هستند که به کار تجربی موسیقی می‌پردازند و حاصل کارشان به عنوان کالای اقتصادی تعریف نمی شود. شاید این تعریف به نوعی به ویژگی تالیفی موسیقی راک و ویژگی عامه پسندانه موسیقی پاپ برگردد. تعاریف می‌گویند تعیین کننده شکل، محتوی و ریتم موسیقی پاپ شنونده است، اما موسیقی راک اثری تالیفی است که حاصل خلاقیت گروه راک یا راکر است. زیرزمینی بودن این گروه‌ها باعث می‌شد که تقریبا هیچ اثری از آنان پیدا نباشد. نه قطعه عکسی،  گاهی نه قطعه موسیقی، نه وب سایت اینترنتی و در برخی موارد تمام اطلاعات یک گروه محدود به یک مقاله می‌شد که با نثر بد و پر از غلط‌های مختلف نوشته شده بود. نکته این که در مورد برخی گروه‌ها حتی همان یک عکس هم وجود نداشت. البته در کتابی که خواهید دید بیش از ۷۰۰ قطعه عکس وجود دارد، ولی واقعا وقتی که برای نوشتن شرح عکس و اینکه این افراد هر کدام چه کسی هستند یک پروژه پیچیده کارگاهی بود که وقتی واردش می شدی، معلوم می شد نه تنها دیگران بیشتر از تو نمی دانند بلکه اصولا اطلاعات مربوط به موسیقی مدرن ایران در یک مجمع‌الجزایر بی حساب و کتاب و بی درودروازه جمع شده است که ساعت‌ها و روزها جستجو به دنبال این اطلاعات وقت و کار می برد. گاهی اطلاعات باید از روی یک جلد یک نوار گرامافون یا یک آگهی تبلیغاتی یا جلد یک سی دی یا از جاهای عجیب و غریب به دست می آمد... و بالاخره به دست آمد.

سه: کتاب " آوازهای زیرزمین" به بررسی دو دوره پرداخته است، دوره اول در سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۵ می گذرد و دوره دوم در سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ به عبارت دیگر یک دوره پنجاه ساله که فترتی بیست ساله در آن میان رخ داد. فترتی که در آن نه تنها موسیقی راک بلکه همه انواع موسیقی کشور نابود شده بود. این کتاب چند گروه را بررسی می کند.
اول- اعضای گروه اعم از نوازندگان و سازندگان موسیقی و خوانندگان و شاعران که در تولید موسیقی‌ این گروه‌ها نقش داشتند.
دوم- موسسات دولتی که به تولید این موسیقی‌ها کمک می‌کردند یا مانع آن می‌شدند یا با تولید موسیقی مبارزه می‌کردند و نقش سازمان‌های دولتی تبلیغاتی و رسانه‌های دولتی از جمله رادیو و تلویزیون به عنوان مهم‌ترین رسانه ملی در ایران که نقش حیاتی در این نوع موسیقی داشته است.
سوم- سازمان‌ها و موسسات مختلف تولید و توزیع موسیقی، محل‌های ارائه موسیقی و کنسرت‌ها و فستیوال‌ها و بخش فنی تولید موسیقی درکشور که همیشه نقش مهمی در قوام و دوام موسیقی مستقل داشته است.

چهار: این کتاب اگرچه ارزش تاریخی و اسنادی دارد، اما تلاش کرده ام به موسیقی هم به عنوان یک موضوع فرهنگی و هم یک رسانه نگاه کنم و در بررسی‌هایی که در مورد موسیقی‌ها انجام گرفته هم به بررسی تماتیک، هم به بررسی زیبایی شناختی و هم بررسی از نگاه جامعه شناسی ارتباطات جمعی نگاه شده است.

پنج: عنوان کتاب " آوازهای زیرزمین" و عنوان ثانوی کتاب "تاریخچه موسیقی راک، تلفیقی و آلترناتیو ایران در پنجاه سال گذشته است". در حقیقت ما در این کتاب به موسیقی پاپ، سنتی، کلاسیک، محلی، مذهبی، اپرایی و دیگر انواع موسیقی ایران نپرداختیم. در مقدمه دوم من تلاش کردم به تفاوت موسیقی پاپ و راک و چگونگی شکل گیری موسیقی راک در بستر هنری و اجتماعی‌اش بپردازم. در مقدمه‌ی سوم نیز به شکل‌گیری موسیقی راک ایران از دل موسیقی پاپ کشور و رابطه این دو گونه موسیقی و دلایل اجتماعی شکل گیری و ورود آنها به فرهنگ ایرانی پرداخته‌ام. در این میان تلاش کردم انواع مختلف تلفیق میان موسیقی راک با سنتی، راک با پاپ فارسی، راک با محلی را نیز معرفی کنیم. تا پیش از دهه هشتاد کمتر موسیقی است که ما به تسامح آن را راک خوانده باشیم و موسیقی تلفیقی نباشد. از دهه هشتاد موسیقی راک بسیار جدی‌تر گرفته شد و کار ترانه سرایی آن نیز با پیشرفت‌هایی که در ترانه سرایی فارسی ایجاد شده بود، جلوتر رفت. بحث رابطه کلمه و شعر با ملودی و ریتم بشکل تئوریک و عملی مطرح شد و گروهی بزرگ روی آن کار کردند.

شش: فصل اول کتاب به شرکت‌های تولید و توزیع خصوصی و رادیو و تلویزیون ملی قبل از انقلاب و نقش آنها در موسیقی عامه پسند و راک پرداخته، در فصل دوم به بررسی سه فستیوال مهم موسیقی راک در سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶ و ۱۳۵۳ پرداختم و در حقیقت به روزهای آغازین راک فارسی رفتم. در فصل سوم بطور خاص به بررسی شکل گیری گروه اسکورپیو به عنوان یکی از اصیل‌ترین و مشخص‌ترین گروه‌های راک کاور قبل از انقلاب پرداختم. در فصل چهارم چند گروه مهم راک کاور و راک فارسی از جمله بلک کتز، ربلز، تکخالها، اعجوبه‌ها، گلدن رینگ، زنگوله‌ها و سول برادرز را بررسی کردم. در فصل پنجم، ششم و هفتم به کار سه چهره موسیقی تلفیقی راک و ایرانی یعنی فرهاد مهراد، کورش یغمایی و فریدون فروغی پرداختم و زندگی آنان را تا قبل از تغییر حکومت و سرگذشت موسیقی ایران در جریان انقلاب ۱۳۵۷ دنبال کردم. چهارفصل آخر کتاب در سال‌های پس از انقلاب می گذرد، فصل هشتم به توصیف سال‌های وحشتناک دهه شصت از نظر هنری و سیاسی و رسانه‌ای پرداخته و به تحولات سیاسی و فرهنگی دهه هفتاد بخصوص پس از دوران اصلاحات توجه کرده است. در فصل نهم به بررسی گروه‌های حال حاضر موسیقی راک ایران از جمله کیوسک، ۱۲۷، آبجیز، محسن نامجو، ماد، اوهام، مینوس وان، عجم، خاک، سرخس، راز شب، پژواک و گروه‌های دیگر پرداختم. فصل دهم به موسیقی هیپ هاپ امروز اختصاص دارد و در فصل یازدهم به موسیقی متال، متال مترقی و دث متال پرداختم. 

هفت: کتاب " آوازهای زیرزمین" از نظر من کار مهمی است، اگرچه یقینا نه کاری کامل و نه کاری دقیق است. در اغلب رشته‌های هنری و فرهنگی جز سینما و تا حدی شعر، ما نه تاریخچه خوب داریم و نه کتاب‌های تحلیلی خوب. کتاب من یک آغاز است و امید من به این که انتشار این کتاب موجب شود تا دیگران که هم سوادشان از من بیشتر است و هم بیش از من اهل خانواده راک هستند، به انتشار کتاب‌های بعدی کمک کنند. در این حوزه ناگفته آنقدر فراوان و مخاطبان چنان نیازمند اطلاعات هستند که هر چه کتب مختلف و متعددی به بازار برود باز هم جا دارد.
 

توضیحات ناشر

آوازهای زیرزمین کتابی است که به بررسی تاریخچه‌ی پر فراز و نشیب موسیقی راک ایرانی در پنجاه سال گذشته می‌پردازد. اطلاعات پراکنده و محدودی درباره موسیقی راک دهه چهل و پنجاه ایران و حتی موسیقی زیرزمینی سال‌های اخیر در دست است. تقریبا جز چند مقاله اینترنتی، یک فیلم به نام اسکورپیو و چندین مصاحبه با افراد مختلف، هیچ متن منظم و روشنی در مورد تاریخ موسیقی راک ایران وجود ندارد. البته کمبود اطلاعات مدون در مورد باقی سبک‌های موسیقی در ایران نیز وجود دارد که یکی از دلایل آن فشارهای دولتی بر خود حوزه موسیقی است. این کتاب با داستان ورود موسیقی راک در ایران شروع می‌شود و تاریخچه و بستر اجتماعی این سبک موسیقی را بازگو می‌کند. ابراهیم نبوی در این کتاب با قلم منحصر به فرد خود از تاثیرات فرهنگی موسیقی راک، نقش رسانه‌ها در ترویج این سبک موسیقی و ارتباط بین تولیدکنندگان و مخاطبان می‌گوید. آوازهای زیرزمین با اینکه ممکن است در قالب آشنای کتاب‌های تحقیقاتی از این دست نگنجد، اما تصویری روشن از اتفاقات و ارتباطات دنیای موسیقی در ایران را برای خواننده ترسیم می‌کند.

این کتاب در تاریخ ۶ فروردین ماه ۱۳۹۲ (۲۶ مه ۲۰۱۳) منتشر شده است.